Jamna - miejsca pamięci związane z bitwą batalionu "Barbara" i pacyfikacją wsi
- Szczegóły
- Utworzono: środa, 21, maj 2014 09:25
- Poprawiono: poniedziałek, 13, luty 2017 20:53
- Opublikowano: środa, 21, maj 2014 09:25
- Odsłony: 8189
Jamna - miejsca pamięci związane z bitwą batalionu "Barbara" i pacyfikacją wsi
Położenie: Jamna, gmina Zakliczyn, powiat tarnowski, województwo małopolskie.
Nowy pomnik postawiony został obok kościoła p.w. Matki Boskiej Jamneńskiej - Matki Bożej Niezawodnej Pomocy. Pomnik wykonanły jest z bloku granitu, umieszczone są na nim dwie tablice, nad którymi znajduje się figura ukrzyżowanego Chrystusa. Odsłonięty został 21 IX 2003 r.
Stary, wykonany w 1967 r. z piaskowca ciężkowickiego posiadał tablicę inskrypcyjną z granitu. Tablica ta obecnie znajduje się przy wejściu do kaplicy w Dolinie Męczeństwa. Zdjęcie poniżej pochodzi z 1994 r.
Napis na pomniku: CHOĆBYŚMY O WAS ZAPOMNIELI/ KAMIENIE WOŁAĆ BĘDĄ/ PAMIĘCI POLEGŁYCH W BOJU ZA OJCZYZNĘ/ ŻOŁNIERZY BATALIONU PARTYZANCKIEGO "BARBARA"/ 16 PUŁKU ARMII KRAJOWEJ/ I MĘCZEŃSKIEJ ŚMIERCI MIESZKAŃCÓW JAMNEJ,/ KTÓRZY W DNIACH 25-26 WRZEŚNIA 1944 R./ KRWIĄ SWOJĄ UŚWIĘCILI OJCZYSTĄ ZIEMIĘ, PODPORUCZNIK MAKSYMILIAN LAMPERT PS. JAR/ STRZELEC ZYGMUNT ROWICKI PS. CEZAR/ STRZELEC MIECZYSŁAW KIEŁBASA PS. KANAREK/ STRZELEC NN PS. CZAHARA/ MARIA BROŃCZYK LAT 64/ GENOWEFA HADAŁA LAT 16/ JAN MASTALERZ LAT 72/ MICHAŁ MASTALERZ LAT 62/ ANTONINA POTOK LAT 52/ STANISŁAW POTOK LAT 7/ JAN POTOK LAT 9/ JAKUB POTOK LAT 35/ MARIA STANUCH LAT 31/ WŁADYSŁAW STANUCH LAT 1/ KAZIMIERZ STANUCH LAT 39/ WOJCIECH WRONA LAT 29/ KTO WE MNIE WIERZY, CHOĆBY I UMARŁ, ŻYĆ BĘDZIE/ J 11,25
PRZECHODNIU ZMÓW MODLITWĘ/ ZA POLEGŁYCH W NIERÓWNYM BOJU/ Z HITLEROWSKIM NAJEŹDŹCĄ/ PARTYZANTÓW I BATALIONU "BARBARA" 16 P.P./ ARMII KRAJOWEJ ZIEMI TARNOWSKIEJ ORAZ/ ZAMORDOWANYCH MIESKZAŃCÓW WSI JAMNA/ I ICH NIEWINNYCH DZIECI./ WYJŚCIE 600 ŻOŁNIERZY PO STOCZONEJ BITWIE/ Z GROŹNEGO OKRĄŻENIA - TO WIELKA ŁASKA/ MATKI BOŻEJ NIEZAWODNEJ NADZIEI.
Napis na tablicy w Dolinie Męczeństwa: W HOŁDZIE BOJOWNIKOM O WOLNOŚĆ OJCZYZNY/ ORAZ OFIAROM PACYFIKACJI/ KTÓRZY ZGINĘLI Z RĄK OKUPANTA HITLEROWSKIEGO/ NA TERENIE WSI JAMNA W DNIACH 24-25.IX. 1944/ MIESZKAŃCY WSI JAMNA/ MARIA BROŃCZYK ur. 1880/ GENOWEFA HADAŁA ur. 1928/ JAN MASTALERZ ur. 1872/ MICHAŁ MASTALERZ ur. 1882/ ANTONINA POTOK ur. 1892/ STANISŁAW POTOK ur. 1937/ JAN POTOK ur. 1935/ JAKUB POTOK ur. 1909/ MARIA STANUCH ur. 1913/ WŁADYSŁAW STANUCH ur. 1943/ KAZIMIERZ STANUCH ur. 1913/ WOJCIECH WRONA ur. 1915/ PARTYZANCI/ PPOR. INŻ. MAKSYMILIAN LAMPERT "JAR ur. 1912/ STRZELEC ZYGMUNT ROWICKI "CEZAR"/ STRZELEC N.N. "CZAHARA"/ STRZELEC N.N. "KANAREK"/ I BATALION 16pp ARMII KRAJOWEJ/ JAMNA 1967
Batalion "Barbara" po wyjściu z okrążenia pod Suchą Górą 12 IX 1944 r. przegrupował się w rejon lasów Jamnej. Z kwater w tej miejscowości poszczególne oddziały "Barbary" wyruszały na dalekie zasadzki i akcje (np. atak na niemiecki pociąg 14 IX 1944). 25 IX 1944 r. około 600 osobowy batalion pod dowództwem kpt. Eugeniusza Borowskiego "Liliwa" stoczył kilkugodzinną bitwę z Niemcami. Była to jedna z największych walka obronna oddziałów partyzanckich na terenie Polski południowej. Do tej akcji Niemcy użyli około 4 baonów, w tym oddziały żandarmerii z Krakowa oraz głównie Ukraińców z 14 Dywizji SS-Galizien z garnizonów w Tarnowie, Nowym Sączu, Gorlicach i Grybowie pod dowództwem oberfuhrera Freitaga.. Łącznie siły niemieckie oceniane są na około 4800 żołnierzy.
Wyposażeni byli dodatkowo w moździerze. Akcja miała być wspierana przez lotnictwo, jednak na skutek złych warunków atmosferycznych nie zostało wykorzystane.
Atak niemiecki rozpoczął się około godziny 11, prawie równocześnie od strony Paleśnicy, Bukowca i Siekierczyny. Po ciężkiej walce, pod osłoną nocy batalion wyszedł z okrążenia, wracając ponownie w rejon Sychej Góry i dalej Lichwina, Rychwałdu, Lubinki i Dąbrówki Szczepanowskiej. W odwecie za nieudaną akcję Niemcy zamordowali w Jamnej i okolicy 27 osób i spalili zabudowania wsi. Straty partyzantów wyniosły 2 poległych w walce, 5 rannych, z których 2 zmarło. Straty niemieckie oceniane są różnie. Zazwyczaj oscylują w okolicy 10-15 zabitych i 20 rannych. Książka Pomniki ... z 1984 r. podaje dość fantastyczne dane 150 zabitych i kilkuset rannych Niemcach. Tutaj i w wielu innych publikacjach możemy odnaleźć liczbę 57 zamordowanych przez okupantach osób podczas pacyfikacji. Rejestr zbrodni... również podaję liczbę 57 zabitych. Oprócz tych wymienionych na tablicy w Jamnej publikacja podaje następujące nazwiska: Baran Jakub, ur. 1905, zamordowany w Siekierczynie, Błachut Franciszek, ur. 1905, zam. Jasienna, Brołuj (Brataj) Szymon, ur. 1895, zam. Bukowiec, Jasiński Andrzej, ur. 1917, zam. Przydonica, Koszyk Stefan, ur. 1923, zam. Jasienica, Magiera Józef, ur. 1899, zam. Bartkowa-Posadowa, Michalak (Michalik) Józef, ur. 1901, zam. Jasienica, Nędza Stanisław, ur. 1902, zam. Przydonica, Nowobilski Jan, ur. 1902, zam. Bartkowa-Posadowa, Tobiasz Józef, zam. Jasienna, Wielgus Julian, ur. 1907, Włudyka Jan, ur. 1894, Wolak Franciszek, ur. 1903, zam. Jasienna.
Kościół w Jamnej powstał staraniem dominikanina o. Jana Góry, żołnierzy "Barbary" i ich rodzin, władz gminnych Zakliczyna i powiatowych Tarnowa. Poświęcony został 3 V 2001 r. Ojciec Góra założył w Jamnej Ośrodek Duszpasterstwa Akademickiego z Poznania.
Wewnątrz kościoła znajduje się wykonana z brązu odznaka I Batalionu "Barbara" 16 pp AK . Inicjatorem wykonania tej pamiątki był mjr Jerzy Pertkiewicz "Drzazga". We IX 2007 r. obok umieszczono odlew obrazu Matki Bożej AK, ufundowany przez Annę Czech z Tarnowa, córkę partyzanta Tadeusza Cieślika. Obok odlewu znajduje się również Medal Senatu RP.
Od strony południowej poniżej wzgórza na którym stanął kościół, przy zielonym szlaku prowadzącym do Bukowca, znajduje się drogowskaz do Kaplicy Męczeństwa.
Ma ona dwie kondygnacje - przyziemną i piętrową. W przyziemiu, w miejscu, gdzie znajdowała się w 1944 r. piwnica została zbudowana kaplica, z wykorzystaniem oryginalnych kamieni z poprzedniej piwnicy. W niej właśnie schroniła się część rodzin z pobliskich domów w obawie przed Niemcami. Wychodzących Polaków Niemcy zastrzelili, najmłodsza ofiara pacyfikacji miała rok. Ci, którzy nie wyszli ocaleli, gdyż hitlerowcy ostrzelali piwnicę, podpalili chlew stojący przy piwnicy i odeszli.
Wewnątrz kaplicy znajduje się kotwica, na nad nią, na kamiennej półce umieszczono ołtarz polowy z obrazem Matki Bożej Kozielskiej (dar ks. Zdzisława Peszkowskiego, kapelana Rodzin Katyńskich). Nad obrazem warto zwrócić uwagę na figurę ukrzyżowanego Chrystusa z oderwaną jedną reką. W przejściu wzdłuż ściany po bokach figurki Chrystusa z oderwaną ręką w łuskach artyleryjskich znajduje się ziemia z pól bitewnych na których walczyli polscy żołnierze oraz miejsc walki batalionu "Barbara".
Na zewnętrzej ścianie, przy wejściu do kaplicy znajduje się tablica zdemontowana z pierwszego pomnika w Jamnej. W 2003 r. do inskrypcji dopisano informację o AK.
Po lewej stronie kaplicy znajduje się drewniana rzeźba upamiętniająca zamordowaną Marię Stanuch i jej dziecka. Na głazie u jej stóp znajduje się napis: "Choć nawet w ludzkim rozumieniu doznali kaźni, nadzieja ich pełna jest nieśmiertelności (Mdr 3,4).
Na pietrze kaplicy znajduje się Izba Pamięci Są tam 4 obrazy przedstawiające dzieje Jamnej i układające się w formę panoramy. Wokół kaplicy stoi 16 rzeźb, symbolizujących pomordowanych mieszkańców Jamnej i partyzantów, których autorem jest Teofil Teliga. Polana wokół kaplicy zawiera 15 wysokich krzyży Partyykzanckiej Drogi Krzyżowej. Obok kaplicy znajduje się 16-sty przeniesiony spod starego pomnika z napisem "Polsko skrusz kajdany".
Nad wejściem do bacówki na Jamnej umieszczona została drewniana tablica pamiątkowa upamiętniająca walki Batalionu "Barbara" oraz nadanie nazwy szlakowi żółtemu z Tarnowa do Bartkowej. Jest to kopia tablicy, która znajdowała się wcześniej obok pomnika. Oryginał znajduje się w Tarnowie w budynku Oddziału PTTK.W stołówce bacówki znajduje się gablota z Krzyżem Grunwaldu III klasy w uznaniu zasług i ofiar poniesionych w walce o wolność kraju, którym Jamna została odznaczona 28 IX 1985 r.
Napis na tablicy: DLA UPAMIĘTNIENIA WALK ODDZIAŁÓW/ PARTYZANCKICH A.K. Z OKUPANTEM/ HITLEROWSKIM. WRZESIEŃ 1944/ SZLAK PARTYZANCKI BATALIONU "BARBARA"/ NA TRASIE TARNÓW-GÓRA ŚW. MARCINA/ PIOTRKOWICE - LICHWIN - WIELKIE GÓRY/ BRZOZOWA-SUCHA GÓRA - JAMNA/ POSADOWA - BARTKOWA/ DZIAŁACZE PTTK-KTG ZIEMI TARNOWSKIEJ 1975
Od 1951 r. Oddział PTTK w Tarnowie organizuje Jesienny Rajd Szlakami Batalionu "Barbara". Inicjatorem tej akcji był przewodnik turystyczny, działacz tarnowskiego Oddziału PTTK i jednocześnie uczestnik walk o Jamną Józef Małecki "Motyl". On również był inicjatorem nazwania żółtego szlaku turystycznego z prowadzącego z Tarnowa przez Słoną Górę, Pleśną, Suchą Górę, Jamną do Bartkowej - Szlakiem Partyzanckim Batalionu Barbara".
Na wzgórzu o wysokości 530 m n.p.m. na którym w czasie bitwy bronili się partyzanci ustawiono 3 pamiątkowe krzyże z tablicami inskrypcyjnymi. Wokół dużego krzyża umieszczono głazy upamiętniające kompanie wchodzące w skład batalionu „Barbara”. Są to: 1 kompania „Wanda”, 2 - „Grażyna” , 3 - „Regina”, 4- „Ewa”, 5 – „Janina” i 6 – „Aza”. Na wzgórzu znajduje się także droga krzyżowa.
Napis: WOTUM WDZIĘCZNOŚCI/ PANU BOGU/ ZA POMYŚLNY PRZEBIEG/ BOJU STOCZONEGO/ WOKÓŁ TEGO WZGÓRZA/ PRZEZ PARTYZANCKI/ BATALION "BARBARA"/ 16 PP AK ZIEMI TARNOWSKIEJ/ W DNIU 25 WRZEŚNIA 1944r/ Z NIEMIECKIMI WOJSKAMI/ OKUPACYJNYMI/ ŻOŁNIERZE ARMII KRAJOWEJ
Napis: WSZECHMOGĄCY WIECZNY BOŻE/ BŁAGAMY CIĘ PRZYJMIJ/ DAR ŚWIADECTWA WIARY MĘKI/ I ŚMIERCI MIESZKAŃCÓW/ JAMNEJ I OKOLICY KTÓRZY/ ZA POMOC UDZIELONĄ/ PARTYZANTOM ZOSTALI STRACENI/ PRZEZ WOJSKA HITLEROWSKIE/ W CZASIE PACYFIKACJI/ W 1944 ROKU
Napis: PAMIĘCI ŻOŁNIERZY/ BATALIONU PARTYZANCKIEGO/ "BARBARA" 16 PUŁKU/ PIECHOTY ARMII KRAJOWEJ/ KTÓRZY LATEM I JESIENIĄ/ 1944 ROKU WALCZYLI/ Z NIEMIECKIM NAJEŹDŹCĄ/ I GINĄC UŚWIĘCILI KRWIĄ SWOJĄ/ ZIEMIĘ OJCZYSTĄ
Źródła:
- Sikora Krzysztof, Walka i Pamięć. Szlakiem I Batalionu "Barbara" 16 PP AK, Warszawa 2008
- Pomniki i miejsca pamięci narodowej. Przewodnik, Tarnów 2007
- Pomniki pamięci narodowej z dni walki i męczeństwa na terenie województwa tarnowskiego, Tarnów 1984
- Pietrzykowa Aleksandra, region tarnowski w okresie okupacji hitlerowskiej. Polityka okupanta i ruch oporu,Kraków 1984
- Kiryk F., Ruta Z., Tarnów. Dzieje miasta i regionu tom III, Tarnów 1987
- Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Województwo tarnowskie, Warszawa 1984